Sprawy o podział majątku między małżonkami najczęściej wynikają z rozwodu, jednak nie jest on do tego niezbędny. Kluczowa jest rozdzielność majątkowa, która automatycznie następuje z chwilą rozwodu (uprawomocnienia się wyroku rozwodowego), jednak można ją ustanowić wcześniej poprzez umowę (intercyzę) lub poprzez orzeczenie sądu. Po wprowadzeniu rozdzielności majątkowej małżonkowie mogą podzielić majątek niezależnie od postępowania rozwodowego. Choć często podział następuje po rozwodzie, możliwe jest jego przeprowadzenie w trakcie trwania małżeństwa, gdy tylko istnieje formalna rozdzielność. Każdy, kto przygotowuje się do sprawy o podział majątku, musi mieć świadomość, że nierzadko będzie ona niezwykle skomplikowana pod względem prawnym.
Od czego zacząć podział majątku?
Postępowanie o podział majątku wspólnego ma na celu rozdzielenie wszystkich składników wspólnego majątku między małżonków, eliminując współwłasność. Pierwszym krokiem jest sporządzenie listy wszystkich przedmiotów nabytych w trakcie małżeństwa, wraz z ich wyceną. Ważne jest, aby proces ten przebiegał sprawiedliwie, gdyż próby uwzględnienia majątku osobistego współmałżonka w majątku wspólnym mogą wydłużyć postępowanie i zwiększyć jego konfliktowość. Wzajemna uczciwość i rzetelność są kluczowe, aby uniknąć niepotrzebnych komplikacji.
Sytuacją idealną jest, kiedy majątek wspólny da się podzielić po równo. Taką sytuację umożliwia posiadanie jedynie oszczędności pieniężnych bądź np. inwestycji w akcje bądź fundusze inwestycyjne. W praktyce takie sytuacje są jednak rzadkością i nie da się podzielić po równo składników majątku. Za przykład może posłużyć posiadanie mieszkania, którego przecież nie da się podzielić na pół. W takiej sytuacji sąd będzie musiał zasądzić spłatę od małżonka, który bierze mieszkanie, na rzecz małżonka, który fizycznie mieszkania nie otrzyma. Małżonek spłacany będzie w końcu musiał otrzymać równą wartość odpowiadającą jego udziałowi w majątku wspólnym.
Co wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków?
Z chwilą zawarcia małżeństwa do majątku wspólnego zgodnie z art. 31 § 2 kodeksu rodzinnego wchodzą m.in.:
- wynagrodzenie za pracę,
- dochody z innej działalności zarobkowej małżonków,
- dochody uzyskiwanego z majątku wspólnego jak i majątku osobistego np. odsetki od lokat, dywidendy, zyski kapitałowe czy czynsz za wynajmowane mieszkanie jednego z małżonków, które posiadał przed zawarciem małżeństwa.
W skład majątku wspólnego małżonków wchodzą wszystkie rzeczy nabyte w trakcie trwania małżeństwa. Oznacza to, że nawet jeżeli jeden z małżonków nabył jakąś rzecz za środki pochodzące z jego majątku osobistego, to – w przypadku sporu na tym tle – w sprawie o podział majątku będzie musiał udowodnić, że faktycznie to nabycie było z majątku osobistego i dana rzecz jest tylko jego własnością.
Sąd Najwyższy w dniu 6 luty 2003 r., w sprawie o sygnaturze akt IV CKN 1721/00, orzekł:
W obowiązującym systemie prawa rodzinnego można przyjąć domniemanie faktyczne (art. 231 k.p.c.), że przedmioty nabyte w trakcie wspólności małżeńskiej przez jednego z małżonków, zostały nabyte z majątku dorobkowego – na rzecz małżeńskiej wspólności majątkowej; natomiast nabycie rzeczy z majątku odrębnego musi wynikać nie tylko z oświadczenia dokonującego transakcji małżonka, ale także z całokształtu okoliczności tego nabycia.
Oznacza to, że jeżeli chociażby jeden z małżonków nabywa nieruchomość za własny majątek w trakcie trwania małżeństwa, to należy przypuszczać, iż wejdzie ona w skład majątku wspólnego. Ograniczenie lub wyłączenie takiej możliwości może nastąpić w wyniku świadomego podpisania umowy przewidującej taki skutek i zawartej w formie aktu notarialnego. Co więcej, małżonek musi istotnie dysponować dowodami, które potwierdzą, że środki na nabycie danego składnika pochodziły z majątku osobistego (np. że otrzymał darowiznę czy spadek i za środki z takiej darowizny/spadku nabył dany składnik).
Prowadząc sprawę o podział majątku, trzeba mieć świadomość, że na obecnym etapie rozwoju bankowości i przepisów regulujących dostęp do danych bankowych, małżonkowie – składając stosowne wnioski – mogą uzyskać bardzo szeroką wiedzę o rachunkach prowadzonych/współprowadzonych na nazwisko drugiego małżonka oraz o przepływach na tychże rachunkach! Taka analiza wymaga dużej precyzji, ale może przynieść bardzo istotne wiadomości o majątku, który powinien być rozliczony w toku sprawy działowej!
Co nie należy do majątku wspólnego małżonków?
Istnieje (dosłownie) lista rzeczy, które wchodzą w skład majątku osobistego i nie należą do majątku wspólnego. Zawarta jest ona w przepisie art. 33 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Jest to uregulowanie kompletne i żadne inne przedmioty poza tymi wskazanymi w powyższym przepisie nie mogą być zaliczane do majątku osobistego.
Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 27 listopada 2020 r. (sygn. akt I CSK 774/18), orzekł, iż artykuł 33 k.r.o. wyraża regułę numerus clausus składników majątków osobistych małżonków. Wynika z niej, że do tych majątków mogą przynależeć jedynie te przedmioty, które zostały wyraźnie wymienione w tym artykule. Pozostałe składniki majątkowe wchodzą w skład majątku wspólnego (art. 31 k.r.o.), a wszelkie wątpliwości dotyczące przynależności danego przedmiotu do majątku wspólnego albo majątków osobistych należy rozstrzygać na korzyść majątku wspólnego.
Art. 33 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wprost wymienia, iż do majątku osobistego należą:
- przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
- przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
- prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
- przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
- wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
- przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
O czym orzeka sąd w sprawie o podział majątku?
Sąd obligatoryjnie ustala jedynie, jakie przedmioty należą do majątku wspólnego i jak należy je podzielić. Ponadto w interesie uczestników postępowania o podział majątku leży zgłaszanie dodatkowych roszczeń, a takimi może być m.in.:
- rozliczenie nakładów poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny np. jeden z małżonków otrzymał darowiznę w kwocie 250 000 zł (majątek osobisty), którą następnie dołożył do zakupu wspólnego domu (na majątek wspólny),
- rozliczenia wydatków czynionych z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek wspólny np. jeden z małżonków z majątku osobistego spłaca raty wspólnego kredytu hipotecznego,
- rozliczenie nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków np. byli małżonkowie w okresie małżeństwa przeznaczyli wspólne oszczędności na remont domu, który jest własnością tylko jednego z małżonków i stanowi jego majątek osobisty,
- roszczenie o korzystanie przez jednego z małżonków ze wspólnego majątku w sposób wykluczający korzystanie z niego przez drugiego małżonka np. jeden z małżonków zajął cały dom i nie wpuszcza do niego drugiego małżonka.
Należy wiedzieć, że sąd zajmuje się z urzędu tylko i wyłącznie podziałem rzeczy należących do majątku wspólnego. Jeżeli byli małżonkowie chcą odzyskać poniesione nakłady lub mają inne roszczenia majątkowe, muszą to dodatkowo zgłosić (i stosownie udowodnić).
Czy jest możliwe uzyskanie nierównego podziału majątku?
Sąd Najwyższy zauważył, iż zgodnie z art. 43 § 2 k.r.i.o., z ważnych powodów, każdy z małżonków może żądać, aby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Tym samym udziały w majątku wspólnym nie muszą być równe. Warunkiem ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym jest łączne spełnienie dwóch przesłanek, a mianowicie istnienia ważnych powodów oraz przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu.
Zasadą jest, że udziały małżonków w majątku wspólnym są równe. Każdy małżonek może z ważnych powodów wystąpić o ustalenie nierównych udziałów z uwzględnieniem stopnia w jakim każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego. W praktyce postępowanie o ustalenie nierównych udziałów jest bardzo trudne i nadmienić należy, iż sądy orzekają o nich w zasadzie wyjątkowo. „Ważne powody” muszą być wyjątkowo ważne.
Ile kosztuje sprawa w sądzie o podział majątku?
Wniosek o podział majątku podlega opłacie stałej w wysokości 1000 zł, niezależnie od wielkości dzielonego majątku i opłaca go osoba, która o podział majątku wniosła.
W trakcie sprawy o podział majątku mogą pojawić się dodatkowe koszty, w szczególności związane z opiniami biegłych rzeczoznawców. Małżonkowie mogą np. nie być zgodni co do wartości nieruchomości, którą dzielą. W takim przypadku sąd będzie żądał wpłaty stosownych zaliczek na koszt sporządzenia opinii biegłego, a dokładnego rozliczenia dokona w orzeczeniu kończącym sprawę. Zwykle za rzeczoznawców opłatę będą ponosiły obie strony po połowie, bez względu na to kto o ich powołanie wnioskował.
W którym sądzie prowadzi się sprawy o podział majątku?
Zgodnie z przepisem art. 566 k.p.c., w sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami właściwy jest sąd miejsca położenia majątku, a jeżeli wspólność ustała przez śmierć jednego z małżonków – sąd spadku. Sprawy o podział majątku wspólnego należą do właściwości sądów rejonowych (wydziałów cywilnych), a więc np. jeśli małżonkowie są współwłaścicielami nieruchomości w Krakowie, to zwykle sprawa będzie się toczyła przed jednym z sądów rejonowych w Krakowie (w zależności od dzielnicy – będzie to Sąd Rejonowy dla Krakowa – Śródmieścia, Sąd Rejonowy dla Krakowa – Krowodrzy, Sąd Rejonowy dla Krakowa – Podgórza albo Sąd Rejonowy dla Krakowa – Nowej Huty).
Nierzadko zdarza się, że sprawa jest wszczynana, gdy małżonkowie nie mieszkają już razem, a wtedy może się zdarzyć, że różne składniki znajdują się w różnych miejscach (np. żona zabrała telewizor i mieszka w Wieliczce, a mąż zabrał komputer i mieszka w Tarnowie – wówczas ten, kto zdecyduje się na wszczęcie postępowania, w istocie przesądzi, przed którym Sądem będzie chciał prowadzić sprawę – czy w Tarnowie, czy w Wieliczce).
Podziału majątku bez sądu
Pamiętaj, że czasem nie jest konieczne rozstrzyganie sprawy podziałowej przez sąd! Nie oznacza to jednak, że nie będziesz potrzebować fachowej pomocy. Na przykład notariusz nie może doradzać żadnej ze stron – ujmie w ramy umowy informacje, które otrzyma od obu stron. Tym samym trzeba samemu zadbać o właściwe ustalenie składu majątku i określenie zasad jego podziału! Pamiętaj, że zawarcie umowy tworzy właściwie takie stan jak wydanie postanowienia przez sąd! Innymi słowy, błędów popełnionych na etapie jej zawierania zwykle nie sposób „odkręcić”! Lepiej zapobiegać niż leczyć!
Adwokat od podziału majątku
Jeżeli potrzebujesz wsparcia doświadczonego adwokata do podziału majątku, skontaktuj się ze mną.