W chwili, w której rodzice dziecka/dzieci się rozstają, pojawia się potrzeba uregulowania szeregu kwestii dotyczących tegoż dziecka/tychże dzieci – w języku prawniczym obejmujemy je zbiorczymi określeniami: alimenty, władza rodzicielska oraz kontakty. Pomimo tego, że się rozstajecie, Waszym głównym celem powinno być zabezpieczenie dobra dziecka. W wielu przypadkach byli małżonkowie (czy byli partnerzy, bo przecież w związkach nieformalnych dzieci również się rodzą), pomimo wygaśnięcia więzi emocjonalno-uczuciowych między nimi, nadal łączy wspólny cel: zapewnienie szczęśliwego dzieciństwa swojemu potomstwu. W takich sytuacjach, na etapie postępowania rozwodowego/na etapie regulowania spraw, warto pomyśleć o sporządzeniu porozumienia rodzicielskiego. Chociaż często towarzyszyć Wam będzie dużo emocji, w tym negatywnych, warto usiąść spokojnie, zapomnieć na chwilę o sobie i w przyjaznej Wam atmosferze napisać porozumienie rodzicielskie. Chodzi w końcu o Wasze wspólne dziecko/dzieci.
Czym jest porozumienie rodzicielskie?
Porozumienie rodzicielskie jest umową pomiędzy rodzicami, która określa warunki dalszego udziału obojga w procesie sprawowania opieki i wychowania dzieci po rozstaniu. Jest to dokument, który można swobodnie ukształtować (co oczywiste, swoboda nie oznacza absolutnej dowolności). W praktyce – jeżeli jest dobrze sporządzony – pozwala kompleksowo uregulować niemal wszystkie kwestie związane z bieżącym funkcjonowaniem małoletniego dziecka/małoletnich dzieci; alternatywą jest ograniczenie się jedynie do konkretnych spraw, takich jak realizacja kontaktów przez jednego z rodziców, wykonywanie władzy rodzicielskiej czy ustalenie miejsca zamieszkania dziecka.
Co zawiera modelowe porozumienie rodzicielskie?
Podstawowe kwestie, które należy zawrzeć w porozumieniu rodzicielskim, postarałam się opisać poniżej.
1. Wykonywanie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem
W przypadku zawierania porozumienia rodzicielskiego w zasadzie możemy rozważać dwa modele (trzeci – czyli pozbawienie władzy rodzicielskiej raczej się nie zdarza, gdy rodzice zawierają porozumienie rodzicielskie).
Pierwsza możliwość: rodzice decydują, że mimo rozstania nadal będą wspólnie sprawować władzę rodzicielską, czyli – mówiąc w pewnym uproszczeniu – wspólnie podejmować decyzje dotyczące dziecka.
Druga możliwość: rodzice decydują, że jedno z nich [w istocie ten rodzic, z którym dziecko będzie mieszkać] będzie wykonywało bieżącą pieczę (i co za tym idzie podejmowało co do zasady decyzje dotyczące dziecka), natomiast dla drugiego rodzica zastrzeżona zostanie sfera, w której przysługiwało mu będzie prawo współdecydowania – niektóre sądy aprobują sformułowanie „prawo współdecydowania o istotnych sprawach dotyczących dziecka”, inne – domagają się precyzyjnego wyliczenia spraw, w których oboje rodzice będą współdecydować (np. kwestia uczęszczania na religię, kwestia wyboru szkoły itp.). Co oczywiste, w sytuacji widocznego konfliktu rodziców, bezpieczniej wyraźnie zdefiniować sfery współdecydowania, by uniknąć sporu, czy określona decyzja mieści się w sferze istotnych spraw, czy też nie.
2. Określenie miejsca zamieszkania dziecka
Sprawa jest prosta. W porozumieniu wskazuje się, czy miejscem zamieszkania dziecka będzie dom ojca czy matki. Ma to duże znaczenie – jeżeli miejsce zamieszkania ustala się przy danym rodzicu, to w przypadku, w którym tenże rodzic przeprowadza się z miasta do miasta, miejsce zamieszkania dziecka zmienia się z automatu wraz z miejscem zamieszkania rodzica. [Uwaga: regulując zasady wykonywania władzy rodzicielskiej, można ograniczyć swobodę rodzica w zakresie zmiany miejsca zamieszkania.]
3. Opieka naprzemienna
Regulując kwestię władzy rodzicielskiej i miejsca zamieszkania dziecka, można również zdecydować się na bardziej złożoną konstrukcję, np. sformułować zasady sprawowania opieki naprzemiennej. Oznacza to, że małoletni będzie przebywał u każdego z rodziców przez określony czas, np. dwa tygodnie u ojca, a następnie dwa tygodnie u matki lub tydzień u ojca i tydzień u matki. Kluczowe jest, aby postanowienia były zgodne z dobrem dziecka. Z tego powodu opieka naprzemienna nie będzie możliwa w sytuacji, w której rodzice zamieszkują w różnych miastach chociażby ze względu na edukację dziecka, którą pobiera ono w określonej szkole.
4. Określenie zasad realizowania kontaktów z dzieckiem
Jeśli dziecko będzie zamieszkiwać na stałe z jednym z rodziców, istotne jest precyzyjne ustalenie, w jakich ramach i z jaką częstotliwością będzie spotykać się z drugim rodzicem. Można dowolnie uregulować kontakty w dni powszednie, weekendy, święta czy podczas wakacji. Dla uniknięcia nieporozumień warto szczegółowo określić zasady spotkań w szczególne dni, takie jak:
- Święta i uroczystości rodzinne: Boże Narodzenie, Wielkanoc, Dzień Dziecka, urodziny dziecka.
- Wakacje i ferie: podział czasu wakacyjnego między rodziców, ustalenie terminów z odpowiednim wyprzedzeniem.
- Inne ważne dni: Dzień Matki, Dzień Ojca, Wszystkich Świętych.
Warto zwrócić uwagę sformułowanie I i III weekend miesiąca – wszakże zdarza się, że w miesiącu wypada 5 weekendów. Na wypadek takich sytuacji można albo np. od razu ustalić, że rodzic sprawuje opiekę nie w I i III weekend, lecz naprzemiennie z drugim rodzicem, albo też można ustalić naprzemienność owych piątych weekendów [Problemem jednak są sytuacje, w których ostatni weekend miesiąca zaczyna się w np. niedzielę – można więc dopisać, że za piąty weekend małżonkowie uznają taki, w którym piątek, sobota i niedziela przypadają w jednym i tym samym miesiącu].
Warto również doprecyzować zasady kontaktów na odległość, takich jak rozmowy telefoniczne czy wideokonferencje. Ponadto, ważne jest ustalenie kwestii logistycznych: kto będzie odpowiedzialny za transport dziecka, czy rodzic ma prawo zabierać dziecko do innej miejscowości, a jeśli tak, to na jakich warunkach, oraz kto ma prawo uczestniczyć w kontaktach (w przypadku porozumienia rodzicielskiego rodzic mieszkający z dzieckiem zazwyczaj nie zastrzega sobie prawa uczestniczenia w kontaktach, ale z drugiej strony zdarza się, że ów rodzic wymaga, by w przypadku nowego związku drugiego partnera część kontaktów odbywała się bez obecności owego nowego partnera/nowej partnerki).
Uwaga: oczywiście zdarza się, że rodzice mają do siebie absolutne zaufanie i nie decydują się na precyzyjne określenie dat i godzin kontaktów, pozostawiając sobie dużą swobodę. To też jest rozwiązanie, natomiast trzeba pamiętać, że w razie zmiany sytuacji (np. gdy rodzic zacznie utrudniać kontakty/drugi rodzic straci zainteresowanie kontaktami, ewentualne „przymuszanie” do kontaktów będzie się musiało rozpocząć od sprawy sądowej o ustalenie kontaktów – tym razem już według ścisłych ram).
5. Ustalanie świadczeń socjalnych, np. „800+”
Zazwyczaj świadczenie pobiera rodzic, pod którego opieką dziecko przebywa na stałe. Świadczenie to jest przeznaczone na zaspokojenie potrzeb dziecka, dlatego logiczne jest, że dysponuje nim opiekun, z którym dziecko mieszka. W przypadku opieki naprzemiennej rodzice mogą ustalić podział świadczenia, np. dzieląc je po połowie lub korzystając z innych, uzgodnionych rozwiązań.
6. Zobowiązanie alimentacyjne
Porozumienie rodzicielskie co do zasady zawiera ustalenia dotyczące alimentów. Jeśli rodzice są w stanie zgodnie określić wysokość alimentów, która odpowiada potrzebom dziecka i możliwościom finansowym rodzica zobowiązanego, warto uregulować tę kwestię w porozumieniu. Ustalona kwota powinna być realistyczna i uwzględniać wszystkie usprawiedliwione potrzeby dziecka. Zgodne ustalenie alimentów w porozumieniu rodzicielskim może znacząco skrócić sam proces rozwodowy.
W przypadku opieki naprzemiennej rodzice mają możliwość przyjęcia, że każde z nich ponosi koszty utrzymania dziecka w okresie pobytu dziecka u niego (+ np. wskazania, że koszty nadzwyczajne rodzice dzielą po równo). Inna opcja to założenie konta, na które rodzice będą przelewać środki na utrzymanie, a następnie korzystać z tego konta, by zaspokoić potrzeby dziecka.
7. Wzajemne informowanie o istotnych sprawach dziecka
W porozumieniu rodzicielskim można zawrzeć postanowienia zobowiązujące rodziców do wzajemnego informowania się o ważnych kwestiach dotyczących dziecka, takich jak:
- Stan zdrowia i ewentualne leczenie.
- Postępy w nauce i problemy szkolne.
- Uczestnictwo w ważnych wydarzeniach, np. wycieczkach szkolnych, zawodach sportowych.
8. Osoby uprawnione do sprawowania opieki nad dzieckiem oprócz rodziców
Porozumienie może określać, kto poza rodzicami ma prawo opiekować się dzieckiem. Często są to dziadkowie, rodzeństwo czy inni bliscy krewni. Jeśli jeden z rodziców nie wyraża zgody na powierzenie opieki konkretnej osobie, warto to jasno określić w dokumencie, aby uniknąć przyszłych konfliktów. Zdarza się, że ktoś z najbliższych dla dziecka może mieć znaczące problemy z alkoholem lub problemy psychiczne. W takim przypadku warto za wczas zadbać o interes dziecka.
9. Dodatkowe ustalenia
W swojej praktyce adwokackiej spotkałam się również z ustalaniem w porozumieniu rodzicielskim następujących kwestii.
- Dysponowanie dokumentami dziecka: kto przechowuje paszport, dowód osobisty, dokumentację medyczną itp.
- Zasady wychowawcze: ustalenia dotyczące wychowania, np. limit czasu spędzanego przed ekranem, dieta, obowiązki domowe.
- Udział w życiu religijnym: decyzje dotyczące praktyk religijnych, udziału w ceremoniach.
- Podróże zagraniczne: zgoda na wyjazdy dziecka za granicę z jednym z rodziców czy z dalszymi krewnymi.
Na co zwrócić uwagę, konstruując porozumienie rodzicielskie?
Podstawową zasadą jest precyzja. Niejasne sformułowania mogą prowadzić i będą prowadzić do nieporozumień i konfliktów. Przy ustalaniu postanowień warto zwrócić uwagę na:
- Konkretne terminy: w braku wzajemnego zaufania rodziców, przy dostrzeżonych problemach we współpracy: zamiast ogólnych stwierdzeń używać dokładnych dat i godzin. Powyżej zwróciłam uwagę chociażby na doprecyzowanie kwestii piątego weekendu w miesiącu. Podobnie rzecz się ma z godzinami odbioru dziecka – czasem warto sprecyzować godzinę lub np. informację, iż odbiór następuje „po zajęciach szkolnych”. Tak samo warto sprecyzować czas przywiezienia/przyprowadzenia dziecka. Np. formuła „ma prawo do osobistego i nieskrępowanego kontaktu z dzieckiem od piątku do niedzieli” jest ogólnym pojęciem. Czasem lepiej sprecyzować to w ten sposób: „ma prawo do osobistego i nieskrępowanego kontaktu z dzieckiem od piątku od końca ostatniej lekcji w szkole do niedzieli do godziny 18”.
- Procedury informowania: określić, w jaki sposób i z jakim wyprzedzeniem rodzic ma informować drugiego o planach dotyczących dziecka.
- Elastyczność: uwzględnić możliwość zmiany ustaleń w wyjątkowych sytuacjach za zgodą obu stron.
Co zrobić, gdy porozumienie przestaje odpowiadać potrzebom dziecka i rodziców?
Życie jest dynamiczne, a sytuacja rodzinna może ulec zmianie. Jeśli porozumienie rodzicielskie przestaje być aktualne, rodzice powinni:
- Podjąć rozmowy z byłym małżonkiem/partnerem: spróbować wspólnie ustalić nowe warunki, które będą odpowiadać obecnym potrzebom. Warto mieć świadomość, że wspólne dziecko dojrzewa i to ono z czasem będzie w istocie decydować o formie i częstotliwości kontaktu.
- Skorzystać z mediacji: jeśli trudno osiągnąć porozumienie samodzielnie, mediator pomoże wypracować kompromis.
- Zmienić porozumienie: sporządzić aneks do porozumienia lub stworzyć nowe, uwzględniając zmiany.
- Zwrócić się do sądu: w ostateczności można wystąpić do sądu o zmianę postanowień dotyczących opieki nad dzieckiem/alimentów/kontaktów.
Jakie są zalety porozumienia rodzicielskiego?
Wy, jako rodzice dziecka, znacie je najlepiej. Obiektywnie, w interesie dziecka, powinniście je stworzyć przede wszystkim z myślą o nim. Porozumienie rodzicielskie, będące umową sporządzoną przez Was – rodziców po rozstaniu lub rozwodzie, niesie ze sobą liczne korzyści zarówno dla Was, jak i dla dzieci.
Przede wszystkim zapewnia stabilizację sytuacji dziecka. Elastyczność tego dokumentu pozwala na indywidualne dostosowanie do specyficznych potrzeb rodziny, co często jest trudniejsze w przypadku standardowych orzeczeń sądowych. Wspólne ustalanie zasad zmniejsza konflikty między Wami – rodzicami, poprawiając komunikację i atmosferę w rodzinie. Ponadto, porozumienie rodzicielskie jest zazwyczaj szybsze i tańsze niż długotrwałe postępowanie sądowe, a także zapewnia większą prywatność spraw rodzinnych. Dokument ten umożliwia lepszą koordynację działań wychowawczych oraz wzmacnia zaangażowanie rodziców, co przekłada się na bardziej spójne podejście do wychowania dziecka.
Podsumowanie
Sporządzenie porozumienia rodzicielskiego to krok w kierunku odpowiedzialnego i dojrzałego rozwiązania kwestii związanych z dzieckiem po rozstaniu rodziców. Dbałość o precyzję i szczegółowość ustaleń pozwoli uniknąć przyszłych konfliktów i zapewni dziecku stabilność oraz poczucie bezpieczeństwa. Warto poświęcić czas na dokładną analizę potrzeb i oczekiwań obu stron, a w razie trudności skorzystać z pomocy profesjonalistów.
Potrzebujesz pomocy przy rozwodzie lub przy rozstaniu? Jesteś zainteresowany/zainteresowana podjęciem próby sporządzenia porozumienia rodzicielskiego? Skontaktuj się ze mną. Jestem krakowskim adwokatem, który pomaga w uregulowaniu spraw związanych z wspólnymi dziećmi rozstających się rodziców.
Jeśli potrzebujesz wsparcia w sporządzeniu porozumienia rodzicielskiego lub masz pytania związane z prawem rodzinnym i rozwodami, zapraszam do niezobowiązującego kontaktu. Jako doświadczony adwokat specjalizujący się w tych dziedzinach, oferuję profesjonalną pomoc i doradztwo dostosowane do Twojej sytuacji.